در هر حال از مکر شیطان نباید غافل بود

پیچانی: یعنی حیرت وسرگشتگی.

آن رگ فلسف کند رویش سیاه: یعنی این گرایش فلسفی او راگمراه ودر برابر خدا وخلق شرمنده خواهد کرد.واژهْ «فلسف» از ابداعات مولاناست.

الحذر: پرهیز بترسید.

آن: اشارت است به وسوسه‏هاى شیطانى.

عالم بى‏منتها: عالم بزرگ، عالم کبیر، جهان وجود. انسان را عالم بزرگ خوانده‏اند:

          أَ تَزْعَمُ أَنَّکَ جِرْمٌ صَغیرٌ             وَ فیکَ انْطَوَى العالَمُ الاَکْبَرُ

(منسوب به امیر المؤمنین ع) لیکن در این بیت مقصود از عالم بى‏منتها دگرگونیهاى بى‏شمار است که در اندیشه آدمى پدید مى‏گردد.

هفتاد و دو ملت: اشارت است به حدیثى که در احادیث مثنوى (ص 105) آمده است.

دست بر آوردن: ظاهر شدن، آشکار گردیدن.

برگ: اندیشه، تیمار.

 ( 3295) ولى انعکاس فساد و کفر فیلسوف است که این انکار را در او ایجاد کرده‏.( 3296) فلسفى در عین اینکه دیو و شیطان را منکر است خود سخره دیو و شیطان است.( 3297) باو بگو اگر دیو ندیدى خودت را ببین که از جبین تو آثار جنون پیدا بوده و معلوم است که دیو در وجود تو حکومت مى‏کند.( 3298) هر کس که در دل او شک وجود دارد و در وجود جان در شک است در باطن او فلسفه پنهان است.( 3299) گاهى عقیده صحیح پیدا مى‏کند ولى آن رگ فلسفى پنهانى پرده بروى عقیده او کشیده روى او را سیاه مى‏سازد.( 3300) اى مؤمنین حذر کنید که این رگ فلسفى با شما هست بلکه عوالم بى‏انتهایى در وجود شما نهفته است.( 3301) همه هفتاد و دو ملت در وجود تو است براى اینکه شاید بتواند از وجود تو سر بر آورد. ( 3302) هر کس که این عقیده و ایمان را دارا باشد از بیم و خوف چون بید بر خود مى‏لرزد.

دراین ابیات مولانا درپاسخ اشکال فیلسوف مآبان می گوید: نه! بلکه این سخن بازتاب فساد وکفر اوست که او را منکر حقایق الهی می کند.درهمان لحظه یی که او می گوید: شیطان وجود ندارد و تاثیر او در فکر انسان پندارى است بى‏پا ، اواسیر دست شیطان است. مولانا « فلسفی » یا «منکر» را به دیوانه یی تشبیه می کند که سنگ برسر خود می کوبد وپیشانی اوسیاه می شود. این خیالات و انکارها ی فیلسوفانه نشانه آن است که شیطان بر وی مسلّط است، سپس مولانا می گوید: هر کس در دل شکّى داشته باشد یا در دل او گراییدنى از حق بود او چون فیلسوف است که مى‏کوشد با سفسطه حقیقت را منکر شود. او گاه مى‏کوشد تا خود را معتقد نشان دهد اما روش فیلسوفانه وى موجب رو سیاهى او گردد چنان که در سخنان على (ع) است: « ما أضْمَرَ أحَدٌ شَیئاً اِلاّ ظَهَرَ فى فَلَتاتِ لِسانِهِ وَ صَفَحاتِ وَجْهِهِ» - کسى چیزى را در دل پنهان نمى‏کند مگر این که در سخنانى که از دهان او مى‏پرد و در چهره و قیافه‏اش آشکار مى‏گردد.[1]

درابیات پایانی مولانا،هشدار می دهد که این رگ فلسف درمومنان هم هست ،نه فقط رگ فلسفه وانکار،بلکه تمام اختلافات فرقه ها ومذاهب در ما وجود یا زمینه دارد وفریاد از آن روزی که این انحرافات در ما خود نمایی کند.